💡 Copyright vs Trademark vs Patent: डिझायनर म्हणून काय फरक समजून घ्यावा?
✍️ लेखक: Suraj Durge – MarathiDesigns.com
🎯 प्रस्तावना:
"Design मी केलं, पण ते कोणी copy केलं, trademark घेतलं तर काय करू?"
"Logo client साठी केला, पण अधिकार कुणाचे?"
"PLP File विकतो, पण माझा अधिकार काय?"
या सर्व प्रश्नांची उत्तरं मिळवण्यासाठी Copyright, Trademark आणि Patent या तीन Legal संकल्पनांचा योग्य फरक समजून घेणं अत्यावश्यक आहे – विशेषतः जर तुम्ही Graphic Designer, Freelancer किंवा Template Seller असाल तर!
⚖️ Copyright म्हणजे काय?
Copyright म्हणजे तुमच्या "Original Creative Work" वर तुमचा कायदेशीर हक्क.
✔️ Graphic Designer साठी Copyright म्हणजे:
-
तुम्ही तयार केलेलं डिझाईन (Logo, Poster, Template, Invitation, Font, Illustration इ.)
-
PSD, PLP, PNG, JPG, AI, CDR अशा सर्व Files
-
Design चं Layout, Composition, आणि Elements
✅ Copyright तुमच्याकडे आपोआप येतो:
तुम्ही जेव्हा एखादं original design करता, त्या क्षणीपासून त्या डिझाईनचा Copyright तुमच्याकडे असतो – तो नोंदवणं गरजेचं नसतं, पण नोंदवलेला copyright stronger protection देतो.
📌 उदाहरण:
Suraj ने एक Royal Marathi Lagna Patrika Design तयार केली. तो design स्वतः तयार केला असल्यामुळे त्याचा copyright Suraj कडे आहे – कोणी तो copy करून print विकत असेल तर ते violation ठरेल.
®️ Trademark म्हणजे काय?
Trademark म्हणजे एखाद्या Brand, Company, Logo, Name, Slogan इत्यादीवर ओळख दर्शवणारा हक्क.
Trademark मुख्यतः Commercial Identity वर दिला जातो. Graphic Designer ने बनवलेला Logo, जर एखादी Company स्वतःच्या ब्रँडसाठी वापरत असेल, तर Trademark त्यांच्याकडे असतो – तुम्ही तो डिझाईन केलात तरी.
✅ Trademark तुमच्याकडे केव्हा?
-
जर तुम्ही स्वतःच्या ब्रँडचं Logo तयार केलं (उदा. MarathiDesigns™), आणि त्यावर Business करता, ते Trademark रजिस्टर करता – तर तो हक्क तुमचा.
📌 उदाहरण:
Suraj ने ‘MarathiDesigns’ हे नाव निवडलं आणि त्याचं unique logo तयार केलं. या नावाचा Trademark Suraj ने घेतला असल्यामुळे दुसरं कोणतंही brand ते नाव वापरू शकत नाही.
❗️महत्त्वाचं:
Client साठी Logo design केल्यावर, Trademark तो client आपल्या नावावर रजिस्टर करेल. Designer फक्त creator असतो, owner नव्हे (unless specified in contract).
🔬 Patent म्हणजे काय?
Patent म्हणजे एखाद्या नवीन, उपयुक्त, आणि अनोख्या "Inventive Process" किंवा "Product" वर कायदेशीर हक्क.
✅ Graphic Design क्षेत्रात Patent केव्हा लागतो?
-
एखादा design tool, typography engine, 3D motion system, plugin किंवा user interaction process तुम्ही तयार केली असेल, जी नवीन आहे आणि solve करते – त्यावर Patent लागू शकतो.
📌 उदाहरण:
Suppose तुम्ही एक नवीन Typography Render Plugin तयार केला आहे, जो Photoshop मध्ये मराठी अक्षरांची animation सहज बनवतो – ते एक Patent-worthy invention ठरू शकतं.
❗️Patent graphic files, logo designs यावर लागू होत नाही. तो Technology / Utility / Process वर आधारित असतो.
📊 तुलना सारांश: Copyright vs Trademark vs Patent
| मुद्दा | Copyright | Trademark | Patent |
|---|---|---|---|
| कशावर लागू | Original creative content | Brand identity elements | नवी invention/process |
| कोणासाठी उपयुक्त | Designers, Artists, Authors | Business owners, Logo users | Inventors, Developers |
| उदाहरण | PLP,PSD,CDR file design, Logo look | Logo name, brand name | Design plugin, UI system |
| नोंदणी आवश्यक? | नाही, पण फायद्याची | हां, आवश्यक | हां, आवश्यक |
| कालावधी | Designer च्या मृत्यूनंतर 60 वर्ष | 10 वर्ष (renewable) | 20 वर्ष |
🔐 Designer म्हणून काय काळजी घ्यावी?
📝 1. Contract लिहून घ्या:
Logo design करताना – "Copyright designer कडे राहील की client कडे?" हे स्पष्ट असावं.
🖋 2. Design files वर watermark ठेवा:
Client final approval देईपर्यंत watermark असलेली version द्या.
📁 3. PLP / PSD Files विकताना Licensing स्पष्ट करा:
उदा. "हे फाईल Personal/Commercial वापरासाठी आहे. Resell करण्यास मनाई आहे."
🧾 4. Design Portfolio वापरताना Credit घ्या:
Client work असल्यास, ‘Designed by MarathiDesigns for ClientName’ असं लिहा.
🔍 Legal Tips:
-
Copyright India मध्ये Indian Copyright Act, 1957 अंतर्गत संरक्षित आहे.
-
Trademark Indian Trademarks Act, 1999 अंतर्गत protected असतो.
-
Patent Indian Patent Act, 1970 अंतर्गत मिळतो.
🔚 निष्कर्ष:
डिझायनिंग हा एक कला असून ती सुरक्षित ठेवणं तुमचं काम आहे.
तुमचं काम चोरले जाऊ नये, चुकीच्या पद्धतीने वापरले जाऊ नये यासाठी Copyright, Trademark आणि Patent यातील फरक नीट समजून घ्या. यामुळे तुम्ही केवळ चांगले Designer नव्हे, तर समजूतदार Professional Designer बनाल!
